اتوکلاو دستگاهی است که برای استریل کردن وسایل و مواد آزمایشگاهی به کار میرود. استریل کردن فرایندی است که در آن میکروارگانیسمها و عوامل انتقال دهنده آن‌ها از جمله قارچ، باکتری، هاگ یا اسپور و ویروس از سطح اجسام پاکسازی می‌شوند. اتوکلاو این کار را از طریق روشهای فیزیکی، شیمیایی یا با استفاده از بخار اشباع شده انجام میدهد.
اتوکلاو
اتوکلاو همچنین به نام دستگاه استریل کننده نیز شناخته میشود. استریلیزاسیون در واقع، گروهی از فرآیندهایی است که برای انجام خدمات بهداشتی (استریلیزاسیون مواد، محیط کشت و دستگاهها) مطابق با شرایط سخت گندزدایی صورت میگیرد.
در اینجا لازم است به صورت خلاصه به تفاوت استریل کردن و ضدعفونی کردن اشاره شود. در استریل کردن کلیه میکروارگانیسمها از بین رفته و از عدم وجود هر نوع میکروبی اطمینان حاصل میشود؛ ولی با انجام فرایند ضدعفونی کردن، میکروارگانیسمها (مثل هپاتیت) از بین نمیروند و فقط جسم تمیز میشود.
ضرورت دستگاه امحاء زبالههای بیمارستانی
نیاز امروز صنعت پزشکی در زمینه روشهای سالم امحاء و بی‌خطرسازی زبالههای بیمارستانی، حفاظت از محیط زیست و نبود شرایط مناسب جهت دفع این پسماندها که عموماً قابلیت انتقال بیماری را نیز دارند، ضرورت استفاده از دستگاههای امحاء زباله از جمله اتوکلاو را در بیمارستآن‌ها بیش از پیش نمایان کرده است.
عملکرد بسیاری از دستگاههای امحاء زباله های بیمارستانی بر اساس استریلیزاسیون بر مبنای تزریق بخار و خلأ یا حرارت خشک و به صورت تمام اتوماتیک است. در ایران به ازای هر تخت بیمارستانی نزدیک به سه کیلوگرم زباله تولید میشود (روزانه ۴۰۰ تن زباله) که این رقم چند برابر استاندارد جهانی است. ۲۰ تا ۳۰ درصد زباله های هر تخت بیمارستانی را پسماندهای عفونی تشکیل میدهند و بر این اساس این میزان در ایران معادل کل زباله ها در کشورهای پیشرفته به ازای هر تخت است.
موارد استفاده از اتوکلاو
به طور کلی تمام مواد غیرعفونی و عفونی آلوده شده با عوامل بیولوژیک شامل بقایای نمونه‌های محیط کشت تلقیح شده، پاتوژن‌های رشد کرده، سلول‌های انسانی، حیوانی و گیاهی، مواد آلوده شده به مدفوع انسان یا حیوان، محصولات خونی انسان و حیوان و … می‌توانند اتوکلاو شوند. موادی مثل داروهای سرطان‌زا، رادیو ایزوتوپ‌ها، مواد شیمیایی سمی، مواد شیمیایی قابل تبخیر یا هر ماده خطرناک دیگری که ممکن است در اثر حرارت تبخیر شود و انتشار یابد را نمیتوان اتوکلاو کرد. به طور کلی مواد قابل اشتعال، واکنش پذیر و خورنده، سمی یا مواد رادیو اکتیو نباید اتوکلاو شوند.
روش های استریل کردن :
عموماً به چهار طریق عمل استریل کردن صورت میگیرد:
۱-گرمای خشک: در این روش دما به ۱۴۰ الی ۱۸۰ درجه سانتیگراد میرسد مانند فور.
۲-بخار مرطوب: عمل استریل سازی را با بخار اشباع شده انجام میدهد مانند اتوکلاو.
۳-اتیلن اکساید: این روش با گازهای استریل در دمای ۶۰ الی ۷۰ درجه سانتیگراد استریل سازی انجام میگیرد.
۴-پرتو دهی با اشعه گاما: در این روش از خاصیت استرلیزاسیون اشعه X استفاده میشود.
اصول کار تمامی اتوکلاوها
در ابتدا آب از منبع اصلی به بخار تبدیل میشود. این تبدیل آب به بخار به دو صورت انجام میگیرد:
۱- آب مستقیماً به داخل چمبر (مخزن دستگاه) ریخته شده و توسط المنتی که دور چمبر پیچیده است گرم شده و در ۱۰۰ درجه سانتیگراد به بخار تبدیل میشود.
۲- آب به داخل مولد بخار رفته و پس از تبدیل شدن به بخار وارد چمبر میشود.
نوع دوم نسبت به نوع اول به دلیل این که سیستم تولید بخار کاملاً جداگانه است، مزیت دارد.
بعد از تبدیل آب به بخار مرحله افزایش دما یا Heating شروع شده و با بسته شدن محیط توسط شیرهای برقی طبق «قانون گازها» با افزایش دما، فشار نیز بالا میرود. با رسیدن دما به مقدار تعیین شده و رسیدن فشار به ۲/۲ یا ۱/۲ مرحله استریل سازی آغاز میشود.
در انتهای سیکل یا چرخه استریل، بخار به کندانسور رفته و در اثر «فرایند میعان» به آب تبدیل شده و به مخزن آب مصرفی میریزد و بدین ترتیب در انتهای کار مرحله خشک کن یا Drying انجام میشود. در پایان، مواد و وسایل استریل شده و آماده خروج از دستگاه می‌شوند.
